Belcea Quartet

Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791)
Strijkkwartet nr. 20 in D, KV 499, “Hoffmeister Quartett” (1786)

1. Allegretto

2. Menuetto and Trio. Allegretto

3. Adagio

4. Allegro

Benjamin Britten (1913-1976)
Strijkkwartet nr. 3, op. 94 (1975)

1. Duets
2. Ostinato
3. Solo
4. Burlesque
5. Recitative and Passacaglia (La Serenissima)

PAUZE

Ludwig van Beethoven (1770-1827)
Strijkkwartet nr. 9 in C, op. 59/3, “Razumovsky” (1808)

1. Andante con moto
2. Andante con moto quasi allegretto
3. Menuetto Grazioso
4. Allegro molto

Einde van het concert: ± 22:00

Corina Belcea, viool
Suyeon Kang, viool
Krysztof Chorzelski, altviool
Antoine Lederlin, cello

Het Belcea Quartet, bekend om zijn passie, precisie en expressiviteit, bestaat uit de Roemeense violiste Corina Belcea, de Koreaans-Australische Suyeon Kang op viool, de Poolse violist Krzysztof Chorzelski en de Franse cellist Antoine Lederlin. Het kwartet verenigt muzikanten van verschillende afkomst, wat hun interpretatie van muziek verrijkt.

Hun repertoire omvat werken voor strijkkwartet van Haydn, Mozart, Beethoven, evenals componisten uit de 20ste eeuw zoals Bartók, Janáček, Britten en Szymanowski. Ze brengen regelmatig hedendaagse werken, met premières van componisten zoals Guillaume Connesson, Joseph Phibbs, Krzysztof Penderecki, Thomas Larcher en Mark-Anthony Turnage. Deze opdrachten komen tot stand in samenwerking met de Belcea Quartet stichting die het strijkkwartetrepertoire bevordert en jonge kwartetten ondersteunt door middel van coachingsessies.

Naast de complete opnames van de strijkkwartetten van Bartók, Beethoven, Brahms (Diapason d’or in 2016) en Britten, omvat hun omvangrijke discografie, werken van Berg, Dutilleux, Mozart, Schönberg, Schubert, Sjostakovitsj, Janáček en Ligeti. Van 2017 tot 2020 was het kwartet in residentie in de Pierre Boulez zaal in Berlijn. Dit seizoen viert het kwartet zijn dertigste verjaardag en treedt het op in drie prestigieuze strijkkwartet biënnales in Parijs, Lissabon en Amsterdam. Daarnaast treden ze op in Carnegie Hall in New York en Toppan Hall Tokyo.

Wolfgang Amadeus Mozart – Strijkkwartet nr. 20 in D, KV 499, “Hoffmeister” (1786)

Toen Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) zijn Strijkkwartet nr. 20 schreef, was het strijkkwartet een relatief nieuw genre. Mozart liet zich daarbij inspireren door Joseph Haydn, die wordt beschouwd als de ‘vader van het strijkkwartet’. In 1785 droeg Mozart een verzameling op van zes kwartetten (nrs. 14-19) aan Haydn. Hoewel strijkkwartetten een minder prominent en consistent deel van Mozarts oeuvre vormen in vergelijking met dat van Haydn of Beethoven, behoren enkele van zijn kwartetten tot de kern van het repertoire.

Mozarts Strijkkwartet nr. 20 behoort niet tot een van zijn grotere verzamelingen strijkkwartetten, maar is een losstaand werk. Het werd gepubliceerd door (en mogelijk ook opgedragen aan) Franz Anton Hoffmeister, een vriend van Mozart die eerder kamermuziek uitgaf van onder andere Haydn. Het eerste deel opent met een levendig thema, vooral gekenmerkt door de dalende beweging in stappen van twee noten.

Na een korte overgangspassage presenteert Mozart opvallend genoeg geen tweede thema, maar laat hij een gevarieerde versie van het hoofdthema opnieuw verschijnen. Hier verraadt het werk de invloed van Haydn, die ook vaak voortbouwt op hetzelfde thema in plaats van een tweede thema te introduceren. In het vervolg van het eerste deel keert dit thema steeds terug in verschillende gedaanten, vaak in dialoog tussen de eerste viool en de cello.

Het tweede deel, een menuet, bestaat uit een dansant thema in een driekwartsmaat. Opvallend hier is de contrasterende passage, het trio, waarin de rustieke sfeer van het menuet plaats maakt voor Sturm und Drang. De muziek slaat plots om naar een mineurtoonaard en kenmerkt zich door syncopen, een stuwende ritmiek en felle dynamische contrasten, tot de dansante sfeer terugkeert met de herhaling van het menuet.

Het langzame derde deel is opgebouwd rond een lange lyrische melodie, gepresenteerd door de twee violen en vervolgens verwerkt door de andere instrumenten. In dit deel valt vooral Mozarts klankbeheersing op: door de subtiel wisselende texturen laat hij elk van de vier instrumenten een gelijkwaardige bijdrage leveren, zonder dat de klankbalans ooit in het gedrang komt.

Het vierde deel ten slotte is een rondo: het onstuimige beginthema met snelle triolen duikt steeds opnieuw op, afgewisseld met contrasterende passages, van lyrisch tot opzwepend.

Benjamin Britten – Strijkkwartet nr. 3, op. 94 (1975)

Het was verrassend dat Benjamin Britten (1913-1976) zijn laatste en grootschalige werk, Strijkkwartet nr. 3 (1975), in dit genre schreef, nadat hij al meer dan 30 jaar geen strijkkwartetten had gecomponeerd. De Britse componist had in de voorgaande decennia vooral naam gemaakt met zijn vocale werk, zoals het War Requiem (1961) of de opera’s Peter Grimes (1945), The Turn of the Screw (1954) en Death in Venice (1973).

Brittens Strijkkwartet nr. 3 bestaat uit vijf delen, die samen een symmetrische vorm beschrijven. Centraal staat een langzaam deel (III), geflankeerd door twee scherzo’s (II, IV) die op hun beurt zijn ingesloten door opnieuw twee langzame delen (I, V). Elk van de delen krijgt een beschrijvende titel die verwijst naar het muzikale principe dat in dit deel wordt uitgewerkt. Het eerste deel, Duets, is opgebouwd rond textuurcontrasten. In steeds wisselende duetcombinaties verwerken de strijkers een melancholisch thema, waarbij de twee instrumenten zich vaak op een klein, dissonant secunde-interval van elkaar bewegen.

Het tweede deel, Ostinato, is een sneller scherzo opgebouwd rond een ostinato, een steeds herhaald motief. Het ostinatomotief in dit deel bestaat uit vier noten met grote sprongen ertussen, en is steeds aanwezig in minstens een van de vier partijen: soms stijgend, dan weer dalend; soms prominent, dan weer op de achtergrond.  

In het langzame derde deel, Solo, eist de eerste viool de hoofdrol op. Onder begeleiding van lange tonen van de andere instrumenten speelt de viool een zangerige, schijnbaar oneindige melodie in een hoog, breekbaar register. In een korte contrasterende sectie krijgen de andere strijkers plots elk een levendiger begeleidingspatroon, waarboven de viool enkele virtuoze solo’s speelt, tot ze vervolgens haar oneindige melodie weer opneemt.

Het vierde deel, Burlesque, is opnieuw een sneller scherzo. Opvallend zijn hier het vurige, agressieve beginthema, waar de muziek steeds rond blijft cirkelen. In een contrasterend middendeel experimenteert Britten vervolgens met de klankkleur: de tweede viool speelt percussieve akkoorden met het hout van de strijkstok, terwijl de altviool ijle klanken produceert door de snaren aan de verkeerde kant van de brug te bespelen.

In het langzame laatste deel, Recitative and passacaglia, speelt Britten twee muzikale ideeën tegen elkaar uit. De ‘recitatieven’ zijn een reeks ritmisch vrije segmenten waarin telkens één instrument kort het woord neemt boven een sobere begeleiding, zoals in de eerder declamatorische dan zangerige passages van een opera.

Na verloop van tijd vestigt zich een passacaglia, een steeds herhaald baspatroon dat wordt vertolkt door de cello en dat grotendeels bestaat uit twee afwisselende noten in een wiegend tempo. Boven dit baspatroon ontwikkelen de andere drie strijkers een eenvoudig maar bijzonder lyrisch thema, tot het baspatroon langzaam tot stilstand komt en de instrumenten samenkomen in een laatste, zachtjes uitdovend akkoord.

Ludwig van Beethoven – Strijkkwartet nr. 9 in C, op. 59/3, “Razumovsky” (1808)

Het Negende strijkkwartet van Ludwig van Beethoven (1770-1827) behoort tot de middenperiode van zijn werk, net als onder andere zijn symfonieën 3 tot en met 8, zijn vioolconcerto en pianosonates als de Waldstein en Appassionata. Het is het laatste van de verzameling van drie kwartetten die Beethoven componeerde in opdracht van graaf Razumovsky, de Russische ambassadeur in Wenen. In de eerste twee kwartetten uit deze verzameling gebruikte Beethoven telkens in een van de delen een Russisch thema om zijn opdrachtgever te behagen; voor het laatste kwartet van de verzameling liet hij dit achterwege.

Het eerste deel begint met een langzame inleiding, bestaande uit een opeenvolging van vaak dissonante akkoorden, die wel eens wordt vergeleken met het begin van Mozarts zogenaamde ‘Dissonantenkwartet’ (Strijkkwartet nr. 19). De inleiding blijkt vooral te dienen als contrast voor het levendige, ritmische hoofdthema van de eerste viool dat erop volgt.

In de rest van het deel overheerst de opgewekte stemming; ook het tweede thema baadt in dezelfde speelse, ritmische sfeer. Het tweede deel is opgebouwd rond een langzaam, wiegend thema in mineur, met een zekere exotische tint die misschien een toegift was aan Beethovens Russische opdrachtgever. Het derde deel is een menuet rond een soepel, dansant thema.

Dit menuet wordt afgewisseld met een contrasterend middendeel, het trio, dat met zijn strakke ritmes en geleidelijke klim naar het hoogste register van de viool veel onstuimiger is dan het beheerste menuet. Na de herhaling van het menuet volgt er een coda, die als brug fungeert naar het laatste deel.

Dit laatste deel is wellicht het opvallendste van dit strijkkwartet. Aan het begin introduceert de tweede viool een lang en vliegensvlug thema, dat daarna achtereenvolgens wordt geïmiteerd door de altviool en de cello, als in een fuga. Het stuk ontwikkelt zich niet als een volwaardige fuga, maar de voortstuwende ritmiek van het hoofdthema blijft het hele deel doorklinken, als een soort perpetuum mobile die pas aan het absolute eind tot stilstand komt.

Robbe Beheydt