Vox Luminis & Freiburger Barockorchester

Johann Sebastian Bach (1685 - 1750)

Johannes-Passion, BWV 245 (versie 1725)

Concert met pauze

Einde van het concert: +/- 22:45

Coproductie: Perpodium
Met de steun van de Tax shelter van de Belgische Federale Overheid via Cronos Invest.

Vox Luminis

Freiburger Barockorchester
Raphael Höhn, Evangelist
Lionel Meunier, Jezus en artistieke leiding

Lóránt Najbauer, Pilatus

Philippe Froeliger, Servus

Tabea Mitterbauer, Ancilla

Vincent De Soomer, Petrus

Vox Luminis

Sopranen: Viola Blache, Hannah Ely, Tabea Mitterbauer, Erika Tandiono, Zsuzsi Tóth

Alten: Iris Bouman, Alexander Chance, Jan Kullmann, Korneel Van Neste

Tenoren: Christopher B. Fischer, Philippe Froeliger, Lisandro Nesis, Christopher Renz

Bassen: Lionel Meunier, Sebastian Myrus, Lóránt Najbauer, Vincent De Soomer

Freiburger Barockorchester

viool I: Petra Müllejans (concertmeester), Christa Kittel, Hannah Visser, Kathrin Tröger

viool II: Judith von der Goltz, Brigitte Täubl-Duftschmid, Swaantje Kaiser

altviool: Werner Saller, Nadine Henrichs

cello: Daniel Rosin, Stefan Mühleisen

contrabas: Denton Roberts

viola da gamba: Juan Manuel Quintana

traverso: Daniela Lieb, Sophia Kind

hobo: Gustav Friedrichson, Simon Boeckenhoff

fagot: Tomasz Wesołowski, Christina Hahn

luit: Simon Linné

orgel: Torsten Johann

klavecimbel: Wiebke Weidanz

Vox Luminis

Van bij zijn eerste noten in 2004 liet het oude muziekensemble Vox Luminis zich internationaal opmerken door zijn unieke sound. Oprichter, artistiek leider en bas Lionel Meunier stelde het ensemble samen zodat elke stem solo kan schitteren en kan opgaan in één lumineus klankenweefsel. De kern van vocalisten wordt, naargelang het repertoire, uitgebreid met continuo, solo-instrumenten of het eigen orkest. Dat repertoire omvat voornamelijk Engelse, Italiaanse en Duitse muziek uit de 17de en prille 18de eeuw. In een zeventigtal concerten per jaar brengt het ensemble vocale muziek naar een breed publiek. In 2024 vierde Vox Luminis zijn twintigste verjaardag. Ze werkten recent samen met de Amerikaanse componiste Caroline Shaw voor een wereldpremière in het kader van de Thüringer Bachwochen. In het seizoen 24/25 zet Vox Luminis de samenwerking met Freiburger Barockorchester en het Freiburger BarockConsort verder en presenteert het opnieuw verschillende repertoires in diverse formaties waaronder Vox Luminis XL of met het eigen orkest – dat 10 jaar bestond in 2024. Vox Luminis geniet de gewaardeerde steun van de Fédération Wallonie-Bruxelles (FWB) en Wallonie-Bruxelles International (WBI).

Lionel Meunier

De Franse dirigent en bas Lionel Meunier is de oprichter en artistiek directeur van het vocaal ensemble Vox Luminis. Vandaag wordt hij geprezen als een van de meest dynamische artistieke leiders op het vlak van de historische uitvoeringspraktijk en vocale ensemblemuziek. Hij wordt regelmatig uitgenodigd als gastdirigent en artistiek directeur door koren, ensembles en orkesten wereldwijd, zoals Nederlandse Bachvereniging, Danish National Vocal Ensemble en Salzburg Bachchor. Hoogtepunten van het seizoen 24/25 zijn zijn debuut in Carnegie Hall New York als dirigent van het Orchestra of St Luke’s, een terugkeer naar Juilliard (ook in New York) en tournees door Europa en Noord-Amerika met Vox Luminis en het Freiburger Barockorchester.

Freiburger Barockorchester

Het Freiburger Barockorchester, opgericht in 1987, is een toonaangevend ensemble dat barokmuziek uitvoert op historische instrumenten. Het orkest legt de nadruk op werken van grote componisten zoals Bach, Handel, Mozart en Haydn, en staat bekend om zijn energieke uitvoeringen en muzikale precisie. Het orkest treedt regelmatig op in prestigieuze concertzalen in Europa en Noord-Amerika en is te gast op belangrijke festivals, waaronder het Salzburger Festspiele en het Tanglewood Festival. Onder de artistieke leiding van Gottfried von der Goltz en Kristian Bezuidenhout werkt het orkest samen met gerenommeerde solisten, zoals Philippe Jaroussky en Isabelle Faust. Dankzij zijn uitzonderlijke prestaties heeft het orkest meerdere prijzen gewonnen voor zijn opnames, waaronder Echo Klassik Awards en nominaties voor de Grammy Awards.

Raphael Höhn

Na zijn debuut als alt-solist in het koor van de Zürcher Sängerknaben, met uitvoeringen van Die Zauberflöte en cd-opnames, volgde Raphael Höhn een voorbereidende opleiding bij Frédéric Gindraux, gevolgd door klassieke zangstudies aan de Hochschule der Künste Zürich bij Scot Weir. Hij behaalde een Master of Arts in oude muziek aan het Koninklijk Conservatorium van Den Haag, waar hij les kreeg van Rita Dams, Peter Kooij, Michael Chance en Jill Feldman, en volgde masterclasses bij Andreas Scholl, Gerd Türk, Mariëtte Witteveen en Jean-Paul Fouchécourt. Als veelgevraagde solist treedt hij regelmatig op in Europa, met een repertoire dat reikt van de Renaissance tot hedendaagse muziek, met bijzondere nadruk op barokmuziek en de retorische interpretatie van teksten. Samenwerkingen met Ton Koopman, Frans Brüggen, Jos van Veldhoven, Václav Luks en Howard Griffiths gaven hem de kans om deel te nemen aan prestigieuze festivals zoals Lucerne, Göttingen en Leipzig. Hij zingt ook in de ensembles Voces Suaves en Vox Luminis.

In de eerste twee aria’s heeft Bach direct al blijk van een intense inleving in de tekst die hij meestelrijk ‘vertaalt’: Von den Strikken is een heftige en schrijnende reactie van de zondige mens op de gevangenneming van Jezus, terwijl Ich folge dich gleichfalls een vreugdevolle, dansante bevestiging is van de gelovige die Christus wil volgen.

DE INTENSITEIT VAN LIJDEN EN MEDE-LIJDEN IN BACHS JOHANNESPASSIE

Leipzig, 30 maart 1725, Goede Vrijdag. Koor en orkest beginnen aan Bachs Johannespassie, die hij het jaar ervoor als zijn eerste passie had voorgesteld. Dit werk overtrof alle muziek over de thematiek van Christus’ lijden die tot dan toe was gecomponeerd, zowel qua compositorisch concept als qua emotionele impact. De gelovige gemeenschap was in blijde verwachting van het beginkoor Herr, unser Herrscher, waarin Christus als ‘heerser’ wordt aangesproken, Hij die zich in zijn lijden toch als de machtige God vertoont. Al bij de eerste tonen zullen velen verbaasd opgekeken hebben, want wat ze hoorden was iets totaal anders: een koor op een bekend kerklied, het lijdenskoraal O Mensch, bewein dein Sünden groß, een diepzinnige – en muzikaal grandioze - reflectie over de zondigheid van de mens. Het is een indringende oproep tot de mens om zijn zwakheid te bewenen, in het volle bewustzijn van wat Jezus voor ons heeft geleden. En ook het slot verandert hij: het eenvoudige, intieme koraal Ach Herr, laß dein lieb Engelein vervangt hij door een uitgebreide, imposante versie van het lied Christe, du Lamm Gottes, Luthers vertaling van het Agnus Dei. Hiermee sloeg Bach een brug naar het beginkoor, met als overeenkomstige teksten: ‘hij droeg de zware last van onze zonden’ en ‘Lam Gods, dat wegneemt de zonden van de wereld’. Voorts wijzigde hij enkele aria’s en voegde hij nog enkele koralen toe. De reden is niet duidelijk, maar misschien wilde Bach meer aandacht geven aan koralen, zodat de gemeenschap zich nog meer kon inleven in het passiegebeuren. Deze tweede versie van de Johannespassie is een unicum. In twee latere versies kwam Bach echter wel grotendeels terug op zijn eerste versie en in 1727 nam hij de koraalbewerking O Mensch, bewein dein Sünden groß op in de Mattheuspassie. Een definitieve versie van de Johannespassie is er dus nooit gekomen.

Met de Johannespassie sloot Bach zich aan bij een type passie waarin het passieverhaal uit het evangelie werd aangevuld met reflecterende en interpreterende commentaren, afgewisseld met koralen. Zo onderbreekt Bach het evangelieverhaal na de mededeling bij Christus’ gevangenneming: ‘Simon Petrus volgde Jezus, en ook nog een andere leerling’. Hierna volgt een tekst die begint met de woorden: Ich folge dir gleichfalls mit freudigen Schritten: ‘Ook ik volg je met vreugdevolle passen’. De zakelijke mededeling krijgt een religieuze interpretatie, ze wordt betrokken op het leven van de gelovige hier en nu. Het verhaal gaat verder met de confrontatie tussen Jezus en de hogepriester. Een dienaar slaat Jezus in het gezicht. Hier onderbreekt Bach de evangelietekst met een toepasselijk koraal: Wer hat dich so geschlagen.

Die verschillende teksten worden ook muzikaal anders uitgewerkt. De evangelietekst wordt gebracht als een verhaal in de vorm van een dramatisch recitatief, een muzikale voordracht op basis van het declameren van een tekst: overwegend één toon per lettergreep en zonder woordherhalingen. De solostem van de verteller wordt alleen ondersteund door de basso continuo. Op dezelfde manier worden de woorden van de personages vertolkt (Jezus, Pilatus, de hogepriester…). Waarheidsgetrouw is voor de woorden van groepen (de soldaten, de omstanders… ) een koor voorzien.

Toegevoegde commentaren worden vooral omgezet in aria’s, naar het model van de opera en het oratorium: ze zijn muzikaal sterk uitgewerkt, met nadrukkelijke tekstherhalingen, uitgebreide, vaak virtuoze zangpartijen en een essentiële inbreng van instrumenten, in dialoog met de stem. De koralen zijn doorgaans vierstemmige akkoordische zettingen, met de bestaande melodie in de bovenstem. Het zijn de reflecterende rustpunten binnen een vaak dramatische context, die Bach overigens sterk in de verf zet. Hij laat geen gelegenheid voorbijgaan om de toehoorder het drama te laten meebeleven en intens te ontroeren. In zijn eerste grote vocale compositie voor Leipzig stelt Bach alles in het werk stelt om zijn bedrevenheid met een ‘sprekende’ muziektaal te demonstreren. Na zijn verloochening weent Petrus bittere tranen: und weinete bitterlich. Niemand ontsnapt aan de ontroering bij het horen van de indroevige melodie op die woorden. En de geselslagen die Jezus ondergaat voel je lijfelijk in de harde, eindeloos lange lijn op geiselte.

Vooral de koren zijn indrukwekkend door hun dramatische kracht. De veroordelingsscène, vanaf de doornenkroning (Und die Kriegsknechte flochten eine Krone) tot aan de kruisgang naar Golgotha (Da überantwortete er ihn) is overweldigend: in afwisseling tussen verhalende gedeelten en zes grandioze koren stuwt Bach het drama van Christus’ lijden naar een verpletterende climax. Alleen het koraal Durch dein Gefängnis, Gottes Sohn zorgt voor enige verademing. Aansluitend volgt alweer een schitterend moment: in de basaria Eilt, ihr angefocht’nen Seelen wordt de gelovige opgeroepen Christus te volgen naar Golgotha. De dramatische impact wordt nog verhoogd door de vragende uitroepen van het volk: ‘Wohin?’.

Ook de aria die aansluit op Christus’ laatste woorden Es ist vollbracht is een van de onbetwiste hoogtepunten: die begint met die laattse woorden, op precies dezelfde melodie, begeleid door de viola da gamba, prachtig met haar ietwat nasale, introverte klank. Opmerkelijk is vooral het heftige, strijdvaardige middendeel: Der Held aus Juda siegt mit Macht. Christus triomfeert als de overwinnaar. Lijden en overwinning verzoenen zich met elkaar. Muzikaal verzoent ook Bach op onnavolgbare wijze drama, reflectie, theologische duiding en emotionele betrokkenheid.

Ignace Bossuyt