Collegium Vocale Gent & Philippe Herreweghe

Collegium Vocale Gent

Dorothee Mields, sopraan I
Margot Oitzinger, sopraan II
Alex Potter, contratenor 
Guy Cutting, tenor 
Peter Kooij, bas 
Philippe Herreweghe, dir. [artist in residence]
 

Programma

Johann Sebastian Bach (1685-1750),
Missa brevis in b, BWV 232 (1733)

Kyrie

1. Kyrie eleison (koor)

2. Christe eleison (sopraan I & II)

3. Kyrie eleison (koor)

Gloria

1. Gloria in excelsis Deo (koor)
2. Et in terra pax (koor)
3. Laudamus te (aria sopraan I)
4. Gratias agimus tibi (koor)
5. Domine Deus (sopraan I & tenor)
6. Qui tollis peccata mundi (koor)
7. Qui sedes ad dexteram Patris (aria alt)
8. Quoniam Tu solus Sanctus (aria bas)
9. Cum Sancto Spiritu (koor)

Duur van het concert  : +/- 60’

Het concert wordt opgenomen door Musiq3 en zal worden uitgezonden op Musiq3 op 22 februari 2022 om 20:00 uur en op Klara op 09 februari 2022 om 20:00.

Toen Johann Sebastian Bach in 1749 zijn Mis in b voltooide, liet hij ons niet zomaar een mis na. Dit grootse werk, dat overigens pas in de negentiende eeuw de bijnaam ‘Hohe Messe’ kreeg, was qua duur (ongeveer twee uur), bezetting (vijf- tot achtstemmig koor, vijf solisten en een groot orkest aangevuld met trompetten en pauken), compositietechnieken en intensiteit ongekend in het midden van de achttiende eeuw. Het enorme werk vermengt Renaissance compositietechnieken en -stijlen met traditionele en vernieuwende muziekvormen. Op die manier is de Hohe Messe een muzikale samenvatting van Bachs enorme muzikale bagage en tijdloze vakmanschap.

Het is bijzonder om te weten dat deze grootse mis ooit begon als een sollicitatiebrief. In juli 1733 was Bach al ruim tien jaar de Thomascantor in Leipzig en stond hij in voor het componeren van de religieuze muziek die uitgevoerd werd in de grote kerken van de stad. Sinds 1729 was hij daarnaast de dirigent van het orkest Collegium Musicum en verantwoordelijk voor de uitvoeringen van wereldlijke muziek in Leipzig. Kortom, Bach had een benijdenswaardige positie. Toch voelde hij zich niet naar waarde geschat. De conservatieve kerkelijke (Lutherse) en stedelijke autoriteiten van Leipzig wilden eigenlijk een meer beroemde – en vooral een meer onderdanige – cantor aanstellen die toegankelijkere muziek schreef. Het is de reden waarom Bach in 1733 de kans greep om een positie aan het (katholieke) Saksische Hof van Dresden te ambiëren. Bach kende het bruisende en hoogstaande culturele leven van Dresden goed want hij gaf er geregeld (orgel-)concerten en zijn oudste zoon Wilhelm Friedemann werkte er als organist aan de Sophienkirche. In de zomer van dat jaar, tijdens de rouwperiode voor de dood van de Saksische keurvorst, stuurde hij een Lutherse Missa Brevis (bestaande uit een Kyrie en een Gloria, de eerste twee delen van het ordinarium) naar diens opvolger, Frederik August II. Het voordeel van een dergelijke Missa brevis was dat het zowel in een protestantse als in een katholieke context kon opgevoerd worden. Hij hoopte met het werk de aandacht van de nieuwe vorst te trekken en de titel van ‘hofcomponist’ te verwerven. Bij de mis voegde hij een begeleidende brief toe waarin hij nederig zijn ‘nietswaardige compositie’ aanbood en hij zich beklaagde over zijn huidige opdrachtgevers die hem onderbetaalden en hem overlaadden met ‘de ene na de andere belediging’. Bach slaagde maar deels in zijn opzet. Hij werd inderdaad benoemd tot ‘Kürfürstlich-Sächsischer Hofkapellmeister’, maar wel pas drie jaar na zijn muzikale sollicitatie waarbij het enkel ging om een eretitel. Noodgedwongen bleef hij in Leipzig waar hij in de vroege jaren 1840 zijn Dresdense Missa Brevis weer oppakte en uitbreidde tot een volledige katholieke mis, de Missa Tota die we tegenwoordig kennen als de ‘Hohe Messe’.

Voor wie of voor welke gelegenheid Bach zich opnieuw aan zijn Missa Brevis zette weten we nog altijd niet precies. In Bachs tijd schreef een componist zelden of nooit ‘zomaar’ een muziekwerk. Componisten werden beschouwd als ambachtslieden die muziekstukken moesten aanleveren in opdracht van kerkelijke- of wereldlijke opdrachtgevers. In elk geval had Bach in 1733 zeker nog niet het idee om zijn oorspronkelijke tweedelige mis te vervolledigen tot een Missa Tota. Dat kunnen we afleiden van de aantekening “Fine Soli Dei Gloria” van de componist aan het einde van het Gloria. Een dergelijke aantekening treffen we bij Bach nooit aan tussen de delen van eenzelfde werk. Hoewel de Missa brevis slechts het eerste deel uitmaakt van de uiteindelijke ‘Hohe Messe’ (de delen die hij nadien toevoegt zijn II. het Symbolum Nicenum, III. het Sanctus, met Pleni sunt coeli, en IV. het Osanna, Benedictus, Agnus Dei en Dona nobis pacem), toch gaat het hier om een mis van bijna één uur muziek. Een dergelijke uitgebreide mis was enkel geschikt in een uitzonderlijke dienst, en niet in de reguliere zon- of feestdagliturgie. Het openingsdeel Kyrie is buitengewoon plechtig en groots en fungeert binnen de Missa brevis als rouwmuziek voor de overleden keurvorst. Dit Kyrie bestaat uit drie secties: het Kyrie eleison, voor vijfstemmig koor en orkest waarin Bach tal van fuga’s verwerkt; het Christe eleison, een duet tussen de twee sopraansolisten dat muzikaal inspeelde op de voorliefde van de nieuwe vorst voor de Italiaanse opera; en een tweede Kyrie eleison, dat een bijzonder complex en streng contrapuntisch deel is voor vierstemmig koor en orkest. Het daaropvolgende jubelende Gloria is opgevat als de inhuldigingsmuziek voor Frederik August II. Dit tweede deel van deze Missa brevis is dan ook overwegend briljant en jubelend, waarbij de virtuoze koorpassages afwisselen met meer intieme, meerstemmige episodes en rijkversierde aria’s.

Waldo Geuns

Dorothee Mields, sopraan
Dorothee Mields is een van de belangrijkste vertolksters van 17de en 18de-eeuwse muziek. Ze is gekend voor haar unieke timbre en aangrijpende interpretaties. Ze treedt regelmatig op met  Collegium Vocale Gent, Nederlandse Bachvereniging, Orfeo Barockorchester, Freiburger Barockorchester, RIAS Kammerchor, Bach Collegium Japan, Orchestra of the 18th Century, Lautten Compagney Berlin, Tafelmusik Baroque Orchestra Toronto, The English Concert en Klangforum Wien onder leiding van dirigenten zoals Stefan Asbury, Beat Furrer, Michi Gaigg, Paul Goodwin, Philippe Herreweghe, Emilio Pomàrico, Hans-Christoph Rademann, Andreas Spering, Masaaki Suzuki en Jos van Veldhoven.

Margot Oitzinger, sopraan
Margot Oitzinger werd geboren in Graz (Oostenrijk) en studeerde zang aan de universiteit van haar geboortestad en specialiseren zich in de oude muziek tijdens masterclasses bij onder andere Emma Kirkby, Peter Kooij en Jill Feldman. Margot Oitzinger werkt nu voornamelijk als concert- en operazangeres in de muziek van de renaissance tot de vroege klassieke periode. Polyphonie en vroeg-barokensemble zingen („Les solistes de Collegium Vocale Gent“ onder de leiding van Philippe Herreweghe, „Abendmusiken in der Predigerkirche“ onder Jörg-Andreas Bötticher, „sette voci“ onder Peter Kooij etc.) is voor haar even belangrijk als het zingen van de soli in het grote barok-repertoire. Met Rudolph Lutz en de Bach-Stiftung St. Gallen in Zwitserland werkt ze mee aan de integrale op- name van alle vokale werken van J. S. Bach, die op cd en dvd worden uitgebracht. Verder zijn opnames van oratoria, cantata‘s en opera‘s uitgegeven op labels zoals Harmonia mundi, Phi, Cpo, Challenge Records en vele meer. Onlangs verscheen er een CD met Mendelssohn concert-arias onder de leiding van Michi Gaigg.

Alex Potter, contratenor
Deze "rijzende ster van de wereld van de contratenoren" is een veelgevraagd vertolker van de zeventiende- en achttiende-eeuwse muziek. Alex Potter trad op met dirigenten zoals Philippe Herreweghe, Thomas Hengelbrock, Lars Ulrik Mortensen, Jordi Savall, Jos van Veldhoven en Peter Neumann. Naast talrijke uitvoeringen van werken van Bach, Händel en andere componisten, streeft hij ernaar ook bekend repertoire uit te voeren en op te nemen. Alex Potter bouwde al een grote discografie op in samenwerking met tal van ensembles. Zijn cd Fede e Amor, met Weense barokmuziek voor alt en obligate trombones, verscheen in 2014 bij het label Ramée. Een nieuwe CD met solo-cantates van Telemann verscheen dit jaar bij het label CPO.

Guy Cutting, tenor
De Britse tenor Guy Cutting sloot in 2012 zijn zangopleiding af aan het New College Oxford en concentreert zich sindsdien met name op het barokrepertoire. Van de American Bach Soloists kreeg hij de Jeffrey Thomas Award, een prijs voor jong talent op het vlak van de oude muziek. Bij het Orchestra of the Age of Enlightenment was hij ‘rising star’ voor de seizoenen 2019/20 en 2020/21. Als solist werd Guy Cutting onder meer uitgenodigd door het Orchestra of the Age of Enlightenment, het Monteverdi Choir, de Academy of Ancient Music, het Gabrieli Consort, het Swedish Baroque Orchestra, de Nederlandse Bachvereniging, Voces Tallinn en Le Concert Lorrain. Bij deze engagementen zong hij onder dirigenten als John Eliot Gardiner, Jos van Veldhoven, Christoph Prégardien, Kristian Bezuidenhout, Stephan MacLeod, Laurence Cummings, Paul McCreesh, Marcus Creed en Risto Joost. Naast zijn solocarrière maakt de tenor ook deel uit van het Damask Vocal Quartet, dat zich toelegt op kamermuziek uit de negentiende en twintigste eeuw.

Peter Kooij, bas
Peter Kooij begon op zesjarige leeftijd met zingen in het koor van zijn vader en als jongenssopraan maakte hij reeds vele radio- TV- en plaatopnamen. Na zijn viool- en zangstudie aan het Utrechts Conservatorium behaalde hij het solo-diploma zang aan het Sweelinck-Conservatorium te Amsterdam, waar hij bij Max van Egmond studeerde. Zijn concertreizen voerden hem naar de belangrijkste muziekcentra in de hele wereld. Peter Kooij werkte mee aan meer dan 150 CD´s voor Philips, Sony en Virgin Classics, Harmonia Mundi, Erato, EMI en BIS. Door BIS werd hij uitgenodigd alle cantates, passionen en verdere belangrijke vocale werken van J.S.Bach op te nemen met het Bach Collegium Japan o.l.v. Masaaki Suzuki. Naast zijn concertpraktijk is Peter Kooij artistiek adviseur van het "Ensemble Vocal Européen". Sinds 2013 is hij docent aan de HfK Bremen. Verder wordt hij regelmatig uitgenodigd voor het geven van masterclasses (o. a. Duitsland, Japan, Finland, Frankrijk, Portugal, Belgie en Spanje). In 2016 ontving hij de Bach-medaille van de stad Leipzig.

Collegium Vocale Gent
In 2020 werd Collegium Vocale Gent 50 jaar, een gouden jubileum! Het ensemble werd opgericht in 1970 op initiatief van Philippe Herreweghe samen met een groep bevriende studenten. Het ensemble paste als één van de eerste de nieuwe inzichten inzake de uitvoering van barokmuziek toe op de vocale muziek. De authentieke, tekstgerichte en retorische aanpak zorgde voor een transparant klankidioom waardoor het ensemble in nauwelijks enkele jaren tijd wereldfaam verwierf en te gast was op alle belangrijke podia en muziekfestivals van Europa, de Verenigde Staten, Rusland, Zuid- Amerika, Japan, Hong-Kong en Australië. Sinds 2017 organiseert het ensemble in het Italiaanse Toscane een eigen zomerfestival: Collegium Vocale Crete Senesi.

Collegium Vocale Gent is uitgegroeid tot een uiterst flexibel ensemble met een ruim repertoire uit verschillende stijlperiodes. De grootste troef hierbij bestaat erin dat voor elk project een geoptimaliseerde bezetting bijeen gebracht wordt. Muziek uit de renaissance wordt uitgevoerd door een solistisch ensemble. De Duitse barokmuziek, en meer specifiek de vocale werken van J.S. Bach, blijft een kroondomein. Collegium Vocale Gent legt zich ook toe op het klassieke, romantische en hedendaagse oratoriumrepertoire, uitgevoerd in een symfonische bezetting tot 80 zangers. Tenslotte verleent het ensemble zijn medewerking aan verschillende muziektheatervoorstellingen.

Voor de realisatie van deze projecten werkt het Collegium Vocale Gent samen met diverse historisch geïnformeerde ensembles zoals het eigen barokorkest van Collegium Vocale Gent, het Orchestre des Champs Élysées, het Freiburger Barockorchester of de Akademie für Alte Musik Berlin. Maar ook met vooraanstaande symfonische orkesten zoals het Antwerp Symphony Orchestra, het Koninklijk Concertgebouworkest Amsterdam, het Budapest Festival Orchestra, de Staatskapelle Dresden of het Chamber Orchestra of Europe worden projecten opgezet. Het ensemble werd geleid door Ivor Bolton, Marcus Creed, Reinbert de Leeuw, Iván Fischer, René Jacobs, Yannick Nézet-Séguin, Kaspars Putnins, Jos van Immerseel, Paul Van Nevel, James Wood en andere vooraanstaande dirigenten.

Collegium Vocale Gent bouwde onder leiding van Philippe Herreweghe een omvangrijke discografie op met meer dan 100 opnamen, voornamelijk bij de labels Harmonia Mundi France en Virgin Classics. In 2010 startte een nieuw opnameproject waarbij Philippe Herreweghe samen met Outhere-Music zijn eigen label φ (PHI) oprichtte om in volledige artistieke vrijheid een rijke en gevarieerde catalogus uit te bouwen. Ondertussen zijn een twintigtal opnamen beschikbaar met vocale werken van Bach, Byrd, Beethoven, Brahms, Dvorak, Gesualdo, Haydn en Victoria. Recente opnames omvatten onder meer een nieuwe inspeling van J.S.Bachs Johannes-Passion (LPH 031) en Anton Bruckners indrukwekkende Te Deum en Tweede Mis (LPH034). Ondertussen verscheen ook een bekroonde opname onder leiding van Reinbert de Leeuw voor het label ά met op het programma de Via crucis van Franz Liszt (ALPHA390).

Het Collegium Vocale Gent geniet de steun van de Vlaamse Gemeenschap, de stad Gent en de Nationale Loterij.
 

Philippe Herreweghe, dir. | Artist in residence
Philippe Herreweghe werd geboren in Gent en combineerde er zijn universitaire studies met een muzikale opleiding aan het conservatorium, waar hij piano volgde bij Marcel Gazelle. In dezelfde periode begon hij te dirigeren en in 1970 richtte hij het Collegium Vocale Gent op. Nikolaus Harnoncourt en Gustav Leonhardt merkten zijn uitzonderlijke benaderingswijze op en nodigden hem uit om mee te werken aan hun opnames van de verzamelde Bachcantates.

Al gauw werd Herreweghes levendige, authentieke en retorische aanpak van de barokmuziek geprezen en in 1977 richtte hij in Parijs het ensemble La Chapelle Royale op, waarmee hij de muziek van de Franse Gouden Eeuw ten uitvoer bracht. Van 1982 tot 2002 was Philippe Herreweghe artistiek directeur van de Académies Musicales de Saintes. In die periode creëerde hij verschillende ensembles, waarmee hij een adequate en gedegen lezing wist te brengen van een repertoire lopende van de renaissance tot de hedendaagse muziek. Zo was er het Ensemble Vocal Européen, gespecialiseerd in renaissancepolyfonie, en het Orchestre des Champs Élysées, opgericht in 1991 met de bedoeling het romantische en preromantische repertoire opnieuw te laten schitteren op originele instrumenten. Sinds 2009 werkt Philippe Herreweghe samen met Collegium Vocale Gent actief aan de uitbouw van een groot symfonisch koor op Europees niveau. Sinds 2001 is hij artistiek directeur van de Accademia delle Crete Senesi, het Toscaanse zomerfestival dat sinds 2017 bekend staat onder de naam Collegium Vocale Crete Senesi.

Steeds op zoek naar muzikale uitdagingen is Philippe Herreweghe sinds enige tijd erg actief in het grote symfonische repertoire van Beethoven tot Stravinsky. Sinds 1997 is hij als dirigent verbonden aan het Antwerp Symphony Orchestra (deFilharmonie). Bovendien is hij een veel gevraagd gastdirigent van orkesten zoals het Concertgebouworkest Amsterdam, het Gewandhausorchester Leipzig, het Scottisch Chamber Orchestra of het Tonhalle Orchester Zürich. In de komende seizoenen staan engagementen gepland bij de Staatskapelle Dresden, het Philharmonia Orchestra London, het Shanghai Symphony Orchestra en het Cleveland Orchestra.

Met al deze ensembles bouwde Philippe Herreweghe bij de labels Harmonia Mundi France, Virgin Classics en PentaTone een uitgebreide discografie op met meer dan 120 opnamen. Hoogtepunten zijn ondermeer de Lagrime di San Pietro van Lassus, de Matthäus-Passion van Bach, de integrale symfonieën van Beethoven en Schumann, Mahlers liedcyclus Des Knaben Wunderhorn, Bruckners Symfonie Nr.5, Pierrot Lunaire van Schönberg en de Symphonie de Psaumes van Stravinsky. In 2010 startte een nieuw opnameproject waarbij Philippe Herreweghe samen met Outhere-Music zijn eigen label φ (PHI) oprichtte. Ondertussen zijn meer dan dertig opnamen beschikbaar met muziek van William Byrd tot Igor Stravinsky. De meest recente opnamen omvatten o.a. de Tweede en Vijfde Symfonie van Franz Schubert (LPH028), de Vespro della Beata Vergine van Claudio Monteverdi (LPH029) en een nieuwe inspeling van J.S.Bachs Johannes-Passion (LPH 033)

Omwille van zijn consequente artistieke visie en engagement werd Philippe Herreweghe op verschillende plaatsen onderscheiden. In 1990 werd hij door de Europese muziekpers uitgeroepen tot “Muzikale Persoonlijkheid van het Jaar”. Samen met het Collegium Vocale Gent werd Philippe Herreweghe in 1993 benoemd tot “Cultureel Ambassadeur van Vlaanderen”. Een jaar later werd hem de orde van Officier des Arts et Lettres toegekend, en in 1997 werd hij benoemd als Doctor honoris causa aan de Katholieke Universiteit Leuven. In 2003 kreeg hij in Frankrijk de titel Chevalier de la Légion d’Honneur toegekend. In 2010 verleende de stad Leipzig aan Philippe Herreweghe de Bach-Medaille voor zijn grote verdienste als Bachuitvoerder. In 2017 ontving hij een eredoctoraat aan de Universiteit Gent. In 2021 verleent de Vlaamse Overheid aan Philippe Herreweghe de Ultima, prijs voor Algemene Culturele Verdienste als bekroning voor zijn hele carrière.